Złoto, srebro i platynowce
Metale szlachetne są szczególnym rodzajem surowców naturalnych, odpornych chemicznie, do których zazwyczaj zalicza się platynowce (ruten, rod, pallad, osm, iryd i platynę) oraz dwa metale z grupy miedziowców: srebro i złoto.
W rozumieniu polskiego prawa, metalami szlachetnymi są: złoto, srebro, platyna i metale z grupy platynowców: iryd, osm, pallad, rod i ruten
(w stanie czystym albo w stopach z innymi metalami).
W wyrobach jubilerskich nie stosuje się metali szlachetnych w ich czystej postaci – są zbyt kruche i łamliwe. W celu zwiększenia odporności biżuterii na czynniki mechaniczne (odkształcenia, wygięcia, obtłuczenia itp.) stosuje się stopy różnych metali.
Próba i cecha
Próba to stosunek masy czystego metalu szlachetnego zawartego w stopie do całkowitej masy tego stopu (wyrażony z dokładnością do części tysięcznych). Inaczej mówiąc, próba informuje nas o zawartości danego kruszcu w stopie. Wysokość próby decyduje o wartości biżuterii.
W Polsce stosuje się następujące próby dla wyrobów biżuteryjnych:
Dla przykładu, przedstawiamy i wyjaśniamy klasyfikację prób złota:
| próba 999 (próba 0) – zawiera 99,9% złota próba 960 (próba 1) – zawiera 96,0% złota próba 750 (próba 2) – zawiera 75,0% złota próba 585 (próba 3) – zawiera 58,5% złota próba 500 (próba 4) – zawiera 50,0% złota próba 375 (próba 5) – zawiera 37,5% złota próba 333 (próba 6) – zawiera 33,3% złota |
Cecha jest znakiem urzędowym, który potwierdza wykonanie odpowiednich badań pozwalających określić rodzaj i zawartość metalu szlachetnego w wyrobie.
Cechowanie to wybicie lub wypalanie laserem specjalnego oznaczenia na wyrobie jubilerskim.
Każdy wyrób z metali szlachetnych, który został przeznaczony do obrotu na terenie Polski, podlega obowiązkowi badania i cechowania przez organy administracji probierczej. Obowiązek ten nie dotyczy jedynie wyrobów ze złota lub platyny o masie niższej niż 1 gram oraz wyrobów ze srebra o masie niższej niż 5 gramów.
W Polsce, w skład cechy probierczej wchodzą:
Dodatkowo, do oznaczania wyrobów z metali szlachetnych stosuje się znak “MET”, a do kasowania cech lub oznaczeń na przedmiotach z metali szlachetnych znak “XX”.
Polskie cechy i znaki probiercze obowiązujące od 2012 roku prezentuje poniższa grafika.
Inne kraje posiadają własne oznaczenia cech probierczych – dla porównania, przedstawiamy cechy probiercze Węgier i Czech.
Dwa systemy miernicze dla złota
W Europie, do cechowania wyrobów jubilerskich ze złota najczęściej wykorzystuje się system prób. W Stanach Zjednoczonych i w części krajów orientalnych zawartość czystego złota w stopach metali wyraża się w skali karatowej. “Karat” jest tutaj miarą zawartości i jednocześnie miarą czystości złota w stopie. Czyste złoto, które zawiera 100% pierwiastka Au, oznacza się umownie jako złoto 24-karatowe.
Obydwa te systemy – system prób i skalę karatową – można porównywać, przeliczać i stosować zamiennie. Poniższa tabela przedstawia zestawienie obydwu systemów.
| Złoto w % | System europejski (próby) | System karatowy |
| 100% | 999 | 24k |
| 95,8% | 958 | 23k |
| 91,6% | 916 | 22k |
| 87,5% | 875 | 21k |
| 75% | 750 | 18k |
| 58,3% | 583 | 14k |
| 37,5% | 375 | 9k |
Ważne! Karat to również jednostka masy kamieni szlachetnych i oznacza wtedy zupełnie co innego.
Badanie próby
Każdy wyrób jubilerski powinien posiadać cechę probierczą – świadczy ona o jakości oraz o wartości produktu.
Jeżeli chcemy uzyskać informację o posiadanej biżuterii i chcemy by została zbadana, niezbędna jest wizyta w urzędzie probierczym - koszt wykonania pojedynczej ekspertyzy stopu złota w urzędzie probierczym to około 50 zł, a w przypadku srebra – kilkunastu.
